GD&T Anlamak için Kılavuz

İçindekiler

1. Toleranslama Nedir?
2. Boyutsal Toleranslama
3. Cisim Toleranslamada Karşılaşılan Zorluklar
4. Geometrik Boyutlandırma ve Toleranslama
5. GD&T'nin Temel Yaklaşımı
6. GD&T'nin Bileşenleri
7. Yüzey Özellikleri ve Boyut Özellikleri Arasındaki Farklar
8. Özelliğe Kontrol Çerçeveleriyle Geometrik Tolerans Atama
9. Datumlar ve Modifikatörler
10. Basit Bir Örnek: Düzeylik Toleransı
11. GD&T'nin Ölçüm Yöntemleri
12. Eşmerkezlilik, Yuvarlaklık ve Silindiriklik Toleransları
13. Yön Toleransları: Paralellik, Diklik ve Açısal Konumlandırma
14. Konum, Eş Merkezlilik ve Simetri Toleransları
15. Ortalama Konum Toleransı ve Modifikatörler

Geometrik Boyutlandırma ve Toleranslama

🔍 Geometrik boyutlandırma ve toleranslama, herhangi bir tür mekanik sistem tasarım ve yapımını doğru bir şekilde gerçekleştirmek için birçok farklı parametreyi dikkate alan karmaşık bir süreçtir. Maliyet, malzemeler ve imalat teknikleri gibi birçok farklı parametrenin dikkate alınması gerektiği zorlu bir süreçtir. Ancak, tüm parçaların üretildikten sonra bir araya gelip amaçlandığı gibi çalışacağından emin olmak da önemli bir zorluktur. İşte toleranslama, mekanik tasarım sürecinin önemli bir parçasıdır. Toleransları tanımlamanın en kolay yolu, boyutsal yaklaşımı kullanmaktır. Bu yaklaşımda, çizimler, her bir parça boyutunun nominal değerinden ne kadar sapabileceğini belirtir. Ancak boyutsal toleranslama, birçok senaryoda özellikle iyi işlememektedir çünkü gerçekten parçanın nasıl kullanılacağını yansıtmaz. Örneğin, bir yüzeyin başka bir parça ile bir mühür oluşturması gerektiğinde düz olması gerektiğini veya bir deliğin yüzeye olan dikliğini kontrol etmeniz gerektiğini belirtemez. Geometrik boyutlandırma ve toleranslama, genellikle GD&T olarak adlandırılan, parçaların amaçlanan işlevini yansıtan bir şekilde toleransları kontrol etmenize izin veren bir yaklaşımdır. Geometrik toleranslanabilir on dört farklı geometric özelliği kontrol etmenize yardımcı olurken boyutsal toleranslamayla tamamlanır ve tasarımınızın hangi yönlerinin önemli olduğunu daha iyi iletişim kurmanıza yardımcı olur. Bu özellikler form, yönlendirme, konum, profil ve çıkışa ayrıştırılabilir.

1. Toleranslama Nedir?

Toleranslama, bir mekanik sistemin tasarımı ve inşası sürecinde çok çeşitli parametreleri doğru bir şekilde dikkate almayı gerektiren karmaşık bir süreçtir. Maliyet, malzeme ve imalat teknikleri gibi birçok farklı faktörü dikkate almak zorunda olmanın yanı sıra, parçaların üretildikten sonra bir araya gelip amaçlandığı gibi çalışmasını sağlamak da önemli bir zorluktur. Toleranslama, mekanik tasarım sürecinin önemli bir parçasıdır.

2. Boyutsal Toleranslama

Boyutsal toleranslama, toleransları tanımlamanın en basit ve yaygın yöntemidir. Bu yaklaşımda, çizimlerin her bir parça boyutunun nominal değerinden ne kadar sapabileceğini belirlediği boyutlar kullanılır. Ancak, boyutsal toleranslama çoğu zaman parçanın nasıl kullanılacağını yansıtmadığından pek işe yaramaz. Örneğin, bir yüzeyin başka bir parça ile mühür oluşturması gerektiğinde düz olması gerektiğini veya bir deliğin yüzeye olan dik açısını kontrol etmeniz gerektiğini belirtemez.

3. Cisim Toleranslamada Karşılaşılan Zorluklar

Cisim toleranslamak tasarım edilmiş ve inşa edilmiş herhangi bir mekanik sistemin karmaşık bir süreçtir. Bu süreçte, maliyet, malzeme ve imalat teknikleri gibi birçok farklı parametreyi dikkate almanız gerekmektedir. Bununla birlikte, parçaların üretildikten sonra bir araya gelip amaçlandığı gibi çalışmasını sağlamak zorluklar arasındadır. Toleranslama, bir mekanik tasarımın önemli bir parçası olmasına rağmen, cisim toleranslamak büyük bir engel oluşturur.

4. Geometrik Boyutlandırma ve Toleranslama

Geometrik boyutlandırma ve toleranslama, GD&T olarak bilinen bir yaklaşım ile gerçekleştirilen toleranslamadır. Bu yaklaşım, toleransları boyutsal yaklaşımla tamamlayarak tasarımınızın hangi yönlerinin önemli olduğunu daha iyi iletişim kurmanıza olanak tanır. Geometrik toleranslama, form, yönlendirme, konum, profil ve çıkış gibi 14 farklı geometrik özelliği kontrol etmenize yardımcı olur.

5. GD&T'nin Temel Yaklaşımı

GD&T, geometrik boyutlandırma ve toleranslamanın farklı bir yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, parçaların amaçlanan işlevini yansıtan bir şekilde toleransları kontrol etmenize izin verir. Boyutsal toleranslama ile tamamlanır ve tasarımınızın hangi yönlerinin önemli olduğunu daha iyi iletişim kurmanıza yardımcı olur.

6. GD&T'nin Bileşenleri

GD&T, geometrik boyutlandırma ve toleranslamanın temel özelliklerini kontrol etmenizi sağlayan bir yaklaşımdır. GD&T, form, yönlendirme, konum, profil ve çıkış gibi 14 farklı geometrik özellik kontrol eder.

7. Yüzey Özellikleri ve Boyut Özellikleri Arasındaki Farklar

GD&T dünyasında geometrik toleranslar yüzey özelliklerine veya boyut özelliklerine uygulandığında farklı anlamlar taşıyabilir. Yüzey özellikleri, yalnızca tekil yüzeylerken, boyut özellikleri belirlenmiş bir boyuta sahip olan özelliklerdir. Geometrik toleranslar, özellik kontrol çerçeveleri kullanılarak özelliklere atanır.

8. Özelliğe Kontrol Çerçeveleriyle Geometrik Tolerans Atama

Geometrik toleransları özelliklere atamak için özellik kontrol çerçeveleri kullanılır. Bu küçük ızgaralar, belirli bir geometrik özelliği tam olarak kontrol etmek için gereken tüm bilgileri içerir. Özelliklere lider çizgiler, uzama çizgileri veya boyutlara doğrudan eklenerek iletilebilir.

9. Datumlar ve Modifikatörler

Datumlar, incelenirken dikkate alınması gereken referans yüzeylerini belirtmek için kullanılır. Modifikatörler, toleranslara veya datumlara daha fazla kontrol sağlamak için toleransa veya datumlara eklenir.

10. Basit Bir Örnek: Düzeylik Toleransı

Düzeylik çağrısının özellik kontrol çerçevesi aşağıdaki gibi görünür. Çağrı bir yüzeye uygulandığında, özelliği tanımlayan iki paralel düzlem arasındaki tolerans bölgesini belirler. Tüm imal edilmiş parçalar kusurludur - bir parçanın bu toleransa uyması için yüzeydeki tüm noktaların tolerans bölgesi içinde olması gerekir.

11. GD&T'nin Ölçüm Yöntemleri

GD&T hakkında öğrenirken, bir parçanın geometric toleranslara ne kadar uygun olduğunu görmek için nasıl kontrol edileceği düşünmek sık sık faydalı olabilir. Düzeylik ölçümü bir çubuğunik kullanılarak kolayca yapılabilir. İlk olarak, parça üç kaldıraç üzerine monte edilir ve kaldıraçlar, üç tanımlanmış noktada gösterilen sıfırı okuyan şekilde ayarlanır. Bu bir referans düzlemi oluşturur. Gösterge daha sonra yüzey boyunca süpürülerek en yüksek ve en düşük noktalar belirlenir. En yüksek ve en düşük noktalar arasındaki mesafe, tolerans bölgesinin genişliğinden daha az ise, düzeylik gereksinimi karşılanır. Bir diğer yaygın kontrol yöntemi ise koordinat ölçüm makineleri (KÖM) kullanılarak yapılır. Bir bilgisayarlı prob kullanılarak ölçümler alınır ve bu ölçümler, mükemmel boyuttan sapmaları belirlemek için algoritma ve eğri uydurma kullanarak yazılıma aktarılır. KÖM'ler pahalı ekipmanlardır, ancak geometric toleransların herhangi bir türünün kontrol edilmesi için kullanılabilir.

12. Eşmerkezlilik, Yuvarlaklık ve Silindiriklik Toleransları

Eşmerkezlilik, yuvarlaklık ve silindiriklik, geometrik toleransların dört form toleransından üçüdür. Eşmerkezlilik, yuvarlaklık ve silindiriklik toleransları, bir yüzeyin yuvarlaklığını, düz bir çizginin çevresini ve bir özelliğin ekseni boyunca yön değişikliklerini kontrol eder.

13. Yön Toleransları: Paralellik, Diklik ve Açısal Konumlandırma

Paralellik, diklik ve açısal konumlandırma, geometrik toleranslar aracılığıyla özellikler arasındaki açıları kontrol etmeye yönelik yön toleranslarıdır. Paralellik, bir özelliğin bir datuma ne kadar paralel olabileceğini kontrol eder. Diklik, bir özelliğin bir datuma ne kadar dikey olabileceğini kontrol eder. Açısal konumlandırma ise bir özelliğin bir datuma göre açısını kontrol eder.

14. Konum, Eş Merkezlilik ve Simetri Toleransları

Konum, eş merkezlilik ve simetri, geometrik toleransların üç lokasyon toleransıdır. Tümü ISO standartlarında yer alırken 2018 baskısından itibaren ASME Y14.5'ten çıkarılan eş merkezlilik ve simetri toleranslarını kapsamayacağız. Konum, geometrik toleransların en yaygın olarak kullanılanlarından biridir. Konum toleransı, bir boyut özelliğinin teorik olarak tam yerine ne kadar yerleştirilebileceğini belirler. Genellikle deliklerin konumunu kontrol etmek için uygulanır.

15. Ortalama Konum Toleransı ve Modifikatörler

Ortalama konum toleransı, bir boyut özelliğinin ekseni veya orta düzlemi için ne kadar yerleştirilebileceğini kontrol eder. Bu özelliğe özgü temel boyutlar kullanılarak belirlenen teorik nokta veya eksendir. Ortalama konum toleransı, bir ek bonus tolerans elde etmek için toleransa veya datuma modifikatörlerin eklenmesine olanak tanır.

Faq

1. GD&T nedir?

   • GD&T, geometrik boyutlandırma ve toleranslamanın bir yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, parçaların amaçlanan işlevini yansıtan bir şekilde toleransları kontrol etmenize izin verir.

2. Hangi özellikleri kontrol edebilirim?

   • GD&T, form, yönlendirme, konum, profil ve çıkış gibi 14 farklı geometrik özelliği kontrol etmenizi sağlar.

3. Datumlar nedir?

   • Datumlar, incelenirken dikkate alınması gereken referans yüzeylerini belirtmek için kullanılır.

4. Modifikatörler ne işe yarar?

   • Modifikatörler, toleranslara veya datumlara daha fazla kontrol sağlamak için toleransa veya datumlara eklenir.

5. GD&T'nin ölçüm yöntemleri nelerdir?

   • GD&T'nin ölçümü için kullanılan yaygın yöntemler arasında dial test göstergeleri ve koordinatlı ölçüm makineleri (KÖM'ler) bulunur.

Kaynaklar

[1] Nebula: Measuring GD&T for Inspection | The Efficient Engineer [2] CuriosityStream: CuriosityStream [3] ISO: ISO Standards [4] ASME: ASME Standards