İsrail-Filistin Çatışmasının Tarihi

📚 İçerik Tablosu:

1. İsrail ve Filistin Arasındaki Anlaşmazlık: Köklerine Genel Bakış
2. İsrail-Filistin İlişkilerinin Erken Tarihi
3. Roma İmparatorluğu'nun Müdahalesi ve İslam'ın Yayılması
4. Haçlı Seferleri ve Selçuklu Türklerinin Baskısı
5. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi ve Siyonizm Hareketi
6. İngiliz Sömürge Dönemi: Balfour Deklarasyonu ve Gerilimler
7. İsrail Devletinin Doğuşu: 1948 Arap-İsrail Savaşı
8. 1967 Altı Gün Savaşı ve Kontrol Değişiklikleri
9. İntifada Dönemi ve Oslo Anlaşmaları
10. İkinci İntifada ve Hamas ile İsrail İlişkisi
11. 2021'deki Son Olaylar ve Gelecek Perspektifleri

📰 İsrail-Filistin İlişkilerinin Kökenine Genel Bakış

İsrail, Akdeniz'in doğusunda yer alan dünyanın tek Yahudi devleti olarak bilinirken, Filistin ise İsrail tarafından kontrol edilen topraklarda yaşayan Arap nüfusunun bölgesi olarak tanınır. İki taraf arasındaki gerginlik, Batı Şeria ve Gazze Şeridi'nin İsrail işgaliyle birlikte yıllar içinde kötüleşmiş ve çatışmalara dönüşmüştür. İsrail ve Filistin arasındaki anlaşmazlığın kökenini anlamak için birkaç bin yıl geriye gitmemiz gerekiyor.

1. İsrail-Filistin İlişkilerinin Erken Tarihi

İsrail-Filistin çatışmasının erken tarihine bakacak olursak, MS 17. yüzyılda, Tanrı'nın çağrısı üzerine Abraham, İshak ve Yakup adlı üç Yahudi ataları, günümüz İsrail'in, Batı Şeria'nın ve Gazze Şeridi'nin yer aldığı Kanaan olarak bilinen bir bölgeye yerleştiler. Bu bölge daha sonra İsrail Toprakları, Vadedilmiş Topraklar, Filistin bölgesi veya Kutsal Toprak olarak adlandırılmıştır.

M.Ö. 1000'de Kral Saul, İsrail halkının hükmettiği İsrailoğulları monarşisini kurdu ve başkentini Yeruşalim'e taşıyan Kral David ile birlikte krallığın kontrolünü eline geçirdi. Kral Solomon ise Yeruşalim'de birinci tapınağı inşa etti. Kral Solomon'un ölümünden sonra, birleşik monarşi Kuzey'deki İsrail Krallığı (başkent Samaria) ve Güney'deki Yahudi Krallığı (başkent Yeruşalim) olarak bölündü.

Bu topraklar çoğunlukla Yahudilere ev sahipliği yaptı, ancak farklı grupların çeşitli istilaları sonucu Yahudi nüfusu önemli ölçüde azaldı. Bu istilalardan biri, Yahudi bağını kırmak amacıyla Yahudiye olarak bilinen bölgeye Filistin adını veren Roma İmparatorluğu tarafından gerçekleştirildi.

Bu dönemde, Yahudi bir mezhep olarak başlayan Hristiyanlık, sonunda üç tek tanrılı dinin kutsal kenti Yeruşalim'i yaptı. Yeruşalim'deki Hristiyanlar Selçuklu Türkleri tarafından yoğun bir şekilde zulme uğradıktan sonra, Avrupa'daki Hristiyanlar Kutsal Şehir'i yeniden elde etmek amacıyla çeşitli haçlı seferleri başlattı. Bu dönemde birçok Yahudi öldürüldü, diğerleri ise özellikle Batı Avrupa'da hac ziyaretleri gerçekleştirdi.

16. yüzyıldan I. Dünya Savaşı'na kadar Orta Doğu'nun büyük bir bölümüyle birlikte Kutsal Topraklar, Osmanlı İmparatorluğu tarafından yönetildi. Bu dönemde yeni ve daha fazla Yahudi Avrupa'da Siyonizm adı verilen bir harekete katıldı ve antik vatanlarında Yahudi bir ulusal devlet oluşturmayı amaçladı. Bu nedenle 20. yüzyılın ilk on yılında on binlerce Yahudi Avrupa'dan bölgeye döndü.

2. İngiliz Egemenliği Altında İsrail ve Filistin

I. Dünya Savaşı patlak verdi ve Osmanlı İmparatorluğu'nun çökmesiyle sonuçlandı. Orta Doğu toprakları, Büyük Britanya ve Fransa imparatorlukları tarafından bölündü. İngiltere daha fazla bağımsızlık verdiği Irak ve Ürdün'ün ardından bölgede kontrolünü sürdürdüğü Filistin için Britanya Manda'sını kurdu. Böylelikle İngiltere, 1923'te yürürlüğe giren Balfour Deklarasyonu kapsamında Yahudi bir ulusal vatan kurma sözü verdiği tartışmalı bir duruma girdi.

İsrail topraklarını hem Yahudiler hem de Araplar talep ettiği için ihtilaf gerginleşti ve 1930'larda artan Yahudi nüfusuyla daha da derinleşti. Yahudi milisleri, Araplarla savaşmanın yanı sıra İngiliz yönetimine direnmek için oluştu. Bu dönemde Nazi Almanyası'nın Yahudi soykırımı korkusuyla Filistin'e kaçan Yahudilerin sayısı artarken, İngiltere Yahudi göçünü sınırladı. Bu durum, baskı altındaki Yahudilerin İngiltere'nin bölgedeki yönetimine karşı direnişini tetikledi.

II. Dünya Savaşı'nın ardından daha da fazla Yahudi Avrupa'dan Filistin'e kaçtı ve bir vatan arayışında bulundu. Araplarla gerilim artarken, İngiltere bölgeden çekilmeye başladı. Filistin'in bağımsızlık ilanının ardından, 1948 Arap-İsrail Savaşı olarak bilinen ve İsrail'in bağımsızlığını ilan ettiği yeni bir şiddetli dönem başladı.

3. 🛡️ 1948 Arap-İsrail Savaşı

İsrail'in bağımsızlığının ilanıyla birlikte, Araplarla Yahudiler arasında bilinen 1948 Arap-İsrail Savaşı patlak verdi. Bu savaş, Mısır, Ürdün, Irak, Suriye ve Lübnan'ın da dahil olduğu beş yeni bağımsız Arap ülkesinin bölgeye saldırmasıyla başladı. Arap Birliği, birleşik bir Arap Filistin'i kurma amacıyla bölgeye saldırdı. Ancak bir yıl sonra ateşkes anlaşması yapıldı ve tarihsel Filistin'in üçte ikisinden fazlası, Batı Yeruşalim'in İsrail'e ait olduğu bir barış anlaşmasına kadar İsrail tarafından kontrol edildi. Doğu Yeruşalim ise Ürdün'e ait oldu ve Batı Şeria ile Gazze Şeridi ise sırasıyla Batı Yaka ve Gazze Şeridi olarak adlandırılan yerlerde bölündü. Bu süre zarfında, tarihlerinin en kritik anlarından biri olarak kabul edilen yaklaşık 750.000 Filistinli topraklarından sürüldü, bu olaya "El Nakba" denir.

4. 🗝️ 1967 Altı Gün Savaşı ve Kontrol Değişiklikleri

1967'de, İsrail ve komşu Arap devletleri arasındaki diplomatik gerginlik ve çatışmalardan sonra, 1967 Altı Gün Savaşı patlak verdi. Bu kısa süreli savaş, İsrail'in zaferiyle sonuçlandı ve İsrail'e Suriye'den Golan Tepeleri, Ürdün'den Batı Şeria ve Doğu Yeruşalim, Mısır'dan ise Gazze ve Sina Yarımadası'nı ele geçirme fırsatı verdi. Sina Yarımadası daha sonra Mısır'a geri verildiğinden, İsrail tarafından kontrol edilen topraklar Batı Şeria, Gazze ve Golan Tepeleri olarak kaldı. Bu savaşın sonucunda, Filistinli mülteciler ve onların soyundan gelenler evlerine dönme hakkına sahip olmadılar ve Gazze, Batı Şeria, Ürdün, Suriye ve Lübnan'da yaşamak zorunda kaldılar.

5. 💔 İntifada Dönemi ve Oslo Anlaşmaları

Batı Şeria ve Gazze'deki Filistin topraklarında artan İsrailli yerleşimciler, Filistinliler arasında gerilim yarattı ve Filistin Kurtuluş Örgütü'nün (FKÖ) ortaya çıkmasına neden oldu. FKÖ, 1964 yılında Kahire'de kurulan bir örgüttür ve İsrail'de özgür bir Filistin yaratmayı amaçlamıştır. FKÖ, İsrail'e karşı saldırılar düzenlemek amacıyla Ürdün'deki (o zamanlar Ürdün'e bağlı) Filistinli mültecilerin bulunduğu kamplardan Lübnan'a hareket etmek zorunda kaldı. Bu süre boyunca, FKÖ ve İsrail arasında çatışmalar devam etti ve İsrail, FKÖ'yü Beyrut'tan kovmak için Lübnan'a müdahale etti.

Sonunda, FKÖ batı Şeria ile Gazze Şeridi arasında toprakları Filistin ve İsrail arasında bölmeyi kabul etti, ancak İsrail yerleşimcilerinin bu bölgelere yerleşmesi devam etti. 1987'de İsrail Savunma Güçleri'nin bir kamyonun iki Filistinli sivil minibüsle çarpışması sonucu Lider Şehit Arafat Kuvvetleri'nin yol açtığı şiddetli bir Filistin ayaklanması olan İntifada başladı. Yüzlerce insanın hayatına mal olan bu kanlı çatışma, İsrail ile FKÖ arasında barış sürecinin başlamasına neden oldu. İsrail ve FKÖ arasında Washington D.C. 'de imzalanan Oslo Anlaşmaları (Oslo I ve Oslo II) ile West Bank, A, B ve C bölgelerine bölündü. A bölgesi tamamen Filistin yönetimiyle kontrol edilirken, B bölgesi hem İsrail hem de Filistin yönetimi tarafından kontrol edildi ve C bölgesi tamamen İsrail kontrolünde kaldı.

6. ✌️ İkinci İntifada ve Hamas ile İsrail İlişkisi

2000 yılında, İsrail ve Filistin arasındaki barış görüşmeleri devam etse de, taraflar Kudüs'ün statüsü, mültecilerin hakları ve artan Yahudi yerleşimleri gibi konularda anlaşmaya varamadılar. Bu durum, İsrail'in başkenti olarak kabul edilmesiyle Filistinliler tarafından Amerikan desteğinin bir göstergesi olarak nitelenen Yeruşalim'deki Tel Aviv Büyükelçiliği'nin yerini değiştirmesiyle daha da alevlendi.

Bu olay, Filistinliler arasında büyük ölçüde rahatsızlığa yol açtı ve İkinci İntifada olarak bilinen bir ayaklanma başladı. Şiddet Yeruşalim'e kadar yayıldı, ancak 2005 yılında İsrail, Gazze'den çekildi, ancak Batı Şeria'da yerleşim yapmaya devam etti. Bu dönemde Hamas, Gazze'de iktidara gelerek FKÖ'den ayrıldı ve İsrail ile ilişkiler on yıllardır devam eden Gazze Şeridi'ndeki Hamas ile çatışmalarla belirlendi.

7. 🤝 2021'deki Son Olaylar ve Gelecek Perspektifleri

İsrail ve Filistin arasındaki çatışma, Doğu Kudüs'teki bir dizi düşmanca olayla başlayan ve şiddet eylemlerine yol açan bir dönemle yeniden alevlendi. Ancak Mısır, Katar ve Birleşmiş Milletler tarafından aracılık edilen bir ateşkes anlaşması 21 Mayıs'ta yürürlüğe girdi. Şu anda barışçıl görünse de, iki devlet arasındaki karmaşık ve uzun süreli toprak anlaşmazlığı, her an patlamaya hazır bir zaman bombasıdır.

🏅 Özet

İsrail ve Filistin arasındaki anlaşmazlık, binlerce yıl öncesine dayanan karmaşık bir tarihe sahiptir. İsrail'in kökeni, Yahudi atalardan gelirken, Filistin topraklarında yaşayan Arap nüfusu, İsrail kontrolü altındaki topraklarında yer almaktadır. İki taraf arasındaki rekabet ve gerilimler tarih boyunca devam etmiş ve bugüne kadar birçok savaşa yol açmıştır. Geçmişteki bu çatışmalar, taraflar arasında büyük bir acı ve kayıp yaratmış ve toprak anlaşmazlığı sürdükçe barışa ulaşmak daha da zorlaşmıştır.

Sıkça Sorulan Sorular

1. İsrail ve Filistin arasındaki anlaşmazlığın temel nedeni nedir?
2. İsrail ve Filistin arasındaki ilk çatışma ne zaman başladı?
3. İsrail-Filistin çatışmasındaki en kanlı savaş hangisiydi?
4. Oslo Anlaşmaları nedir ve hangi sonuçları doğurdu?
5. İsrail ve Filistin arasındaki çatışma devam ediyor mu?