Volkanik Patlamaların Açıklaması

Volkanik Patlamaların Açıklaması

Table of Contents:

• Giriş
• Paricutin Yanardağı'nın Oluşumu
• Volkan Patlamasının Nedenleri
• Magma Basıncı ve Patlamalar
• Magmanın Soğuyarak Patlaması
• Depolanmış Basıncın Azalması ve Unloading
• Kayaların Zayıflaması ve Hidrotermal Alterasyon
• Tektonik Aktivite ve Volkanlar
• Volkan Patlamalarının Tahmin Edilebilirliği
• Yeni Teknolojiler ve Volkan Araştırmaları

Giriş (Introduction) Paricutin Yanardağı'nın Oluşumu (The Formation of Paricutin Volcano) Volkan Patlamasının Nedenleri (Causes of Volcanic Eruptions) Magma Basıncı ve Patlamalar (Magma Pressure and Eruptions) Magmanın Soğuyarak Patlaması (Explosive Cooling of Magma) Depolanmış Basıncın Azalması ve Unloading (Decrease in Stored Pressure and Unloading) Kayaların Zayıflaması ve Hidrotermal Alterasyon (Weakening of Rocks and Hydrothermal Alteration) Tektonik Aktivite ve Volkanlar (Tectonic Activity and Volcanoes) Volkan Patlamalarının Tahmin Edilebilirliği (Predictability of Volcanic Eruptions) Yeni Teknolojiler ve Volkan Araştırmaları (New Technologies and Volcanic Research)

Paricutin Yanardağı'nın Oluşumu (The Formation of Paricutin Volcano)

Paricutin Yanardağı, 1942 yılında Meksikalı çiftçi Dionisio Pulido'nun mısır tarlasından duyduğu gürültüyle aniden ortaya çıkmıştır. Bu yeni volkanın kaynağı, büyük ve dumanlı bir çatlaktan gelen gaz ve kaya parçalarının fışkırmasıdır. Bu volkan, sonraki 9 yıl boyunca lav ve külüyle 200 kilometrekarelik bir alanı kaplamıştır. Peki, bu yeni volkan nereden ortaya çıkmıştır ve patlamasını tetikleyen etken nedir?

Volkan Patlamasının Nedenleri (Causes of Volcanic Eruptions)

Her volkan hikayesi, magmadan başlar. Genellikle, bu erimiş kaya okyanus suyunun Dünya'nın manto tabakasına geçmesine ve bu tabakanın erime noktasını düşürmesine izin veren bölgelerde oluşur. Sonuçta oluşan magma genellikle Dünya'nın yüzeyinin altında kalır. Bunun nedeni üç jeolojik faktörün hassas dengesi: litostatik basınç, magma üzerine aşağı doğru iten Dünya kabuğunun ağırlığıdır. Magma, ikinci faktör olan magmastatik basınçla geri itki yapar. Bu iki güç arasındaki savaş, Dünya kabuğunun kaya dayanıklılığını zorlar. Genellikle kaya yeterince güçlü ve ağır olduğu için magma yerinde kalır. Ancak bu denge bozulduğunda sonuçlar patlayıcı olabilir.

Magma Basıncı ve Patlamalar (Magma Pressure and Eruptions)

Bir patlamaya yol açan en yaygın nedenlerden biri, magmastatik basıncın artmasıdır. Magma çeşitli elementler ve bileşikler içerir, bunların birçoğu erimiş kaya içinde çözülmüştür. Yeterli yoğunlukta biriktiğinde, su veya kükürt gibi bileşikler artık çözülmez ve yüksek basınçlı gaz kabarcıkları oluşturur. Bu kabarcıklar yüzeye ulaştığında, bir silah sesiyle patlayabilirler. Milyonlarca kabarcık aynı anda patladığında, enerji kütleler halinde kül püskürtüp stratosfere yükselebilir. Ancak patlamadan önce, çalkalanmış bir gazozdaki CO2 kabarcıkları gibi davranırlar. Varlıkları magma yoğunluğunu düşürür ve kabuğun içinden yukarı doğru iten kaldıraç kuvvetini artırır. Birçok jeolog, bu sürecin Paricutin yanardağının patlamasının arkasında olduğuna inanır.

Magmanın Soğuyarak Patlaması (Explosive Cooling of Magma)

Magma soğuduğunda kabarcıklar oluşabilir. Erimiş haldeyken, magma çözülmüş gazlar ve erimiş minerallerin bir karışımıdır. Molten kaya sertleştikçe, bazı mineraller kristalleşerek katılaşır. Bu süreç, patlayıcı kabarcıklar oluşturan çözülmüş gazların birikme miktarını azaltır. Tüm patlamalar yükselen magmastatik basınçtan kaynaklanmaz - bazen üzerindeki kaya ağırlığı tehlikeli derecede düşebilir. Toprak kayması, magma odası üzerinden büyük miktarlarda kaya kaldırabilir, litostatik basıncı düşürerek aniden bir patlama tetikleyebilir. Bu sürece "unloading" denir ve 1980'de Mount St. Helens'in aniden patlamasından sorumludur. Ancak unloading aynı zamanda erozyon veya eriyen buzullar nedeniyle de uzun bir süreçte gerçekleşebilir. Aslında, birçok jeolog, iklim değişikliği nedeniyle oluşan buzul erimesinin volkanik faaliyeti artırabileceğinden endişelidir.

Depolanmış Basıncın Azalması ve Unloading (Decrease in Stored Pressure and Unloading)

Bir patlamaya sebep olan bir diğer durum ise, magmanın altında tutan kayaların artık yeterince güçlü olmamasıdır. Magmadan kaçan asidik gazlar ve ısı, hidrotermal alterasyon adı verilen bir süreçle kayaları aşındırarak sert taşları yumuşak kil haline getirebilir. Kayalar ayrıca tektonik aktivite tarafından zayıflatabilir. Depremler, magma kaçışına izin veren çatlaklar oluşturabilir ve kıtaların birbirinden uzaklaşmasıyla birlikte Dünya kabuğu incelir. Ne yazık ki, patlamaların neyin tetiklediğini bilmek, onları tahmin etmeyi kolaylaştırmaz. Bilim insanları Dünya kabuğunun gücünü ve ağırlığını kabaca belirleyebilirken, magma odalarının derinliği ve sıcaklığı magmastatik basınçtaki değişiklikleri ölçmeyi çok zor hale getirir. Ancak volkanologlar sürekli olarak yeni teknolojileri keşfederek, bu kayalık alanı aşmayı ummaktadır. Termal görüntüleme alanında yapılan ilerlemeler, yeraltındaki sıcak noktaları tespit etmeye olanak sağlamıştır. Spektrometreler, magma tarafından kaçan gazları analiz edebilir. Ve lazerler, magma yükseldikçe volkanın şekli üzerindeki etkiyi hassas bir şekilde takip edebilir. Umuyoruz ki, bu araçlar bize bu volatil ağızlarını ve patlayıcı patlamalarını daha iyi anlamamızda yardımcı olacaktır.